Rehabilitacja przed i po zabiegu

Rehabilitacja przedooperacyjna

Najlepiej program rehabilitacyjny rozpocząć już przed zabiegiem operacyjnym endoprotezoplastyki stawu biodrowego. Ważna jest nauka bezpiecznych technik wczesnego usprawniania związanych z takimi czynnościami jak wstawanie z łóżka, wstawanie z krzesła, prawidłowe chodzenie z użyciem kul, laski czy balkonika. Wszystkie przyrządy pomocnicze dobrze jest również dobrać wcześniej. Dobrze, jeśli w nauce i ćwiczeniach przedoperacyjnych uczestniczy też osoba bliska, która pomagać będzie pacjentowi w powrocie do zdrowia po wypisie ze szpitala.

Rehabilitacja poooperacyjna

Wskazane jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie ćwiczeń przeciwzakrzepowych w łóżku: napinanie mięśni łydek, ud, pośladków, unoszenie pośladków w łóżku. Ćwiczenia te kontynuujemy przez cały okres pobytu w szpitalu i dalej w domu do osiągnięcia pełnej aktywności (Ryc.1).

Ryc. 1 – Ćwiczenia przeciwzakrzepowe (ćwiczymy zawsze obie kończyny)

Wczesne uruchomienie i pionizacja pacjenta ma zasadnicze znaczenie w uniknięciu powikłań. Czas jego rozpoczęcia zależy od indywidualnej reakcji pacjenta na znieczulenie, podawane leki i tolerancję bólu. Pacjent rozpoczynając chodzenie może zwykle w pełni obciążać kończynę operowaną. Kule czy balkonik służą jedynie poprawie poczucia równowagi i bezpieczeństwa pacjenta. Jeśli pacjent odczuwa ból przy pełnym obciążaniu jest zachęcany do obciążania kończyny operowanej w stopniu niepowodującym dolegliwości.

Rehabilitacja pooperacyjna składa się z programu nauki chodzenia i programu ćwiczeń rozciągających i wzmacniających mięśnie. Nauka poprawnego chodu jest tutaj najważniejsza. Pacjent jest uczony chodu według schematu „pięta-palce”. Jest to prawidłowy schemat chodu i ma on zasadnicze znaczenie w przywróceniu normalnej funkcji mięśniowej (Ryc.2). Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego mają zwykle nieprawidłowy chód. Chodzą zwykle na sztywnej kończynie i płaskiej stopie.

Ryc.2 – Rehabilitant demonstruje chód „pięta-palce” z kulą w ręce po przeciwnej stronie do operowanego biodra. Po lewej – Faza wykroku z dostawieniem pięty. Po prawej – Faza zakroczna kończąca się na palcach

Program ćwiczeń rozciągających i wzmacniających mięśnie kładzie nacisk na wzmocnienie mięśni odwodzących staw biodrowy (Ryc.3). Rycina pokazuje test siły tych mięśni ale też sposób ćwiczeń wzmacniających.

Ćwiczenia rozciągowe z kolei mają duże znaczenie dla komfortu operowanego biodra i zwiększają zakres jego ruchomości. Zwyrodniały staw biodrowy cechuje się często przykurczem w zakresie mięśni przywodzących biodro i mięśni tylnej grupy uda. Wprowadzamy ćwiczenia rozciągające mięśnie przywodzące biodro (Ryc.4), i ćwiczenia rozciągowe mięśni tylnej grupy uda (Ryc.5). Ćwiczenia te można wdrożyć niedługo po zabiegu operacyjnym. Ćwiczenia rozciągające mięśnie przedniej grupy uda i wzmacniające mięśnie łydek to stawanie na palcach (Ryc.7).

W dalszym przebiegu rehabilitacji mięśnie łydek, ścięgna Achillesa i mięśnie tylnej grupy uda mogą być dalej rozciągane przez ćwiczenie, podczas którego pacjent opiera się o ścianę z wyprostowaną kończyną operowaną (Ryc.6). Ćwiczenia dobiera się i wprowadza oczywiście w zależności od sprawności i samopoczucia pacjenta.

Ryc.3 – Test siły mięśni odwodzących biodro. Kolano powinno być lekko zgięte. Po lewej – Rehabilitant ręką położoną na udzie pacjenta przywodzi kończynę (do dołu), podczas, gdy pacjent próbuje temu przeciwdziałać. Jeśli mięśnie odwodzące są silne to kończyna pozostaje w górze. Po prawej – Rehabilitant jest w stanie przełamać opór i przywieść kończynę do dołu. Świadczy to o słabości mięśni przywodzących

Ryc.4 – Rehabilitant demonstruje ćwiczenia rozciągające mięśnie przywodzące udo. Stopa jest zaparta za stały obiekt. Tułów i biodro są obracane do wewnątrz przeciwko oporowi rozciągając mięśnie przywodzące.

Ryc.5 – Rehabilitant demonstruje ćwiczenia rozciągające mięśnie tylnej grupy uda. Stopa jest oparta na stopniu lub krześle a tułów pochyla się do przodu. Im bardziej mięśnie rozciągają się tym bardziej można pochylić tułów do przodu

Ryc.6 – Rehabilitant demonstruje ćwiczenia rozciągające mięśnie brzuchate łydek i ścięgna Achillesa. Pacjent opiera się o ścianę z wyprostowaną do tyłu kończyną operowaną. W czasie ćwiczenia pojawia się uczucie ciągnięcia szczególnie tylnej strony kolana i łydki. W miarę rozciągania mięśni kąt oparcia pacjenta o ścianę ulega zwiększeniu.

Ryc.7 – Rehabilitant demonstruje stawanie na palcach. Ćwiczenia te rozciągają mięśnie przedniej grupy uda i wzmacniają mięśnie brzuchate łydek.

Zapobieganie zwichnięciu endoprotezy

Zwichnięcie endoprotezy to przemieszczenie głowy z panewki sztucznego stawu. Jest to najczęstsze powikłanie po wymianie stawu biodrowego. Towarzyszy temu ból biodra a zwichnięcie wymaga nastawienia w szpitalu. Po pierwszym zwichnięciu istnieje zwiększone ryzyko następnych. Powoduje to obawę pacjenta przed zwiększoną aktywnością. Aby temu zapobiec przykładamy dużą wagę do właściwego osadzenia protezy, wykonujemy zabieg z dostępu małoinwazyjnego, w którym nie przecinamy żadnych mięśni. Jeśli zabieg wykonujemy metodą klasyczną to odtwarzamy wszystkie najważniejsze struktury stawu (torebkę stawową, mięśnie), co czyni staw bardziej stabilnym. Nie są już konieczne zalecenia stosowane dawniej po założeniu endoprotezy, ale nadal ważna jest właściwa edukacja pacjenta, co do właściwych zachowań zapobiegającym zwichnięciu.

Pacjent może siadać na normalnym krześle niedługo po zabiegu.

Ryc.8 Po lewej – We wczesnym okresie pooperacyjnym najbezpieczniejszym sposobem wstawania z krzesła jest przesunięcie się na jego brzeg i następnie podparcie się na kończynie nieoperowanej z operowaną kończyną wyprostowaną. Operowana kończyna nie musi być tak wyprostowana jak na zdjęciu, jeśli jest to wygodniejsze dla pacjenta. Po Prawej – Jak już pacjent uniósł się z krzesła, pacjent podsuwa kończynę operowaną pod siebie i dostawia ją tak, aby utrzymać równowagę.

Aby usiąść na krześle pacjent siada na brzegu krzesła z wyprostowaną kończyną operowaną i następnie wsuwa się na tył krzesła. Przy wstawaniu pacjent podsuwa wyprostowaną kończynę pod siebie i dostawia ją do zdrowej nogi (Ryc.8 A i B).

Pacjent może zakładać nogę na nogę w pozycji jak na zdjęciu (Ryc.9), chociaż może to powodować uczucie ciągnięcia z tyłu stawu przez okres 1-2 miesięcy po zabiegu. Pacjent może także schylać się pomiędzy swoimi kolanami pod warunkiem ustawienia operowanej kończyny w rotacji zewnętrznej (palce stopy na zewnątrz) (Ryc.10). Można także schylać się po przedmioty leżące na ziemi z kończyną operowaną wysuniętą do tyłu. Używanie podwyższenia do muszli sedesowej może zapewnić większy komfort pacjentowi przez pierwszy miesiąc po zabiegu.

Pacjent może spać w pozycji na boku, chociaż leżenie na stronie operowanej może być bolesne. Przez przynajmniej pierwsze 3 tygodnie należy wkładać poduszkę między nogi przy spaniu na boku. Poduszkę można usunąć, jeśli ustąpiło uczucie ciągnięcia okolicy biodra przy leżeniu na boku.

Ryc.9 – Operowaną kończynę można zakładać na zdrową w celu założenia buta lub skarpety w sposób pokazany na zdjęciu. Może to jednak być bolesne, na początku i powodować uczucie ciągnięcia z tyłu biodra.

Ryc.10 – Pacjent może się schylać w celu założenia buta lub skarpety, ale tylko pomiędzy kolanami. Musi zawsze temu towarzyszyć ustawienie kończyny operowanej w rotacji zewnętrznej (palce stopy na zewnątrz).

Ryc.12 – W niedługim czasie po zabiegu najbezpieczniejszym i najwygodniejszym sposobem pochylania się w celu podniesienia przedmiotów z podłogi jest wyprostowanie do tyłu kończyny operowanej.

Wsiadanie i wysiadanie z samochodu stanowi trudność dla większości pacjentów przez pierwsze kilka tygodni, a dla niektórych może być trudne nawet przez okres 3-6 miesięcy. Wynika to z osłabienia mięśni i dlatego pacjent może sobie pomóc rękami, aby włożyć lub wyjąć nogi z samochodu. Początkowo należy siadać bokiem na siedzenie, a następnie przenieść obie nogi do samochodu.

Staw biodrowy